Cynllun Gweithredu Hinsawdd i Gymru - crynodeb

Rhaid i Gymru ddilyn arweiniad Seland Newydd a blaenoriaethu safonau byw fel mesur cynnydd, yn hytrach na chynnyrch domestig gros. Gyda chymorth gan y cyhoedd, rhaid i'r llywodraeth nesaf ddatblygu a gweithredu Fframwaith Safonau Byw Cymru i sicrhau mai llesiant yw ffocws polisi economaidd. 

Mae'n rhaid i'r gyllideb gyllidol flynyddol gyd-fynd â'r fframwaith, yn yr un modd â phob cyhoeddiad polisi mawr (er enghraifft, y strategaeth isadeiledd, Cynlluniau Adfer wedi COVID-19, etc.)

Gwneud ein rhan i leihau allyriadau 

Nid yw ein llwybr lleihau carbon presennol - sy'n nodi sut a phryd y dylem gyflawni allyriadau carbon "sero net" - yn ddigon uchelgeisiol ac nid yw'n adlewyrchu'n briodol yr ymrwymiad yng Nghymru i fod yn gyfrifol yn fyd-eang. Rhaid diwygio Deddf yr Amgylchedd (Cymru) drwy reoliad i sefydlu llwybr newydd yn y gyfraith, gydag adroddiadau blynyddol i'r Senedd. Bydd hyn yn gofyn cyflawni sero net llawer cyn 2045. 

Ni ddylai Llywodraeth Cymru fuddsoddi (neu roi caniatâd i fuddsoddi) yn isadeiledd carbon uchel newydd, megis ffyrdd newydd neu orsafoedd pŵer a bwerir gan nwy sy'n mynd yn erbyn y nod sero net.

Diogelu'r bregus 

Bydd Cymru, fel gwledydd eraill, yn dioddef o fwy o ddigwyddiadau tywydd eithafol. Cafwyd difrod yng Nghymru yn ystod gaeaf 2019/20 yn sgil stormydd Ciara, Dennis a Jorge gyda dros 1,000 o dai dan ddŵr, a rhai wedi dioddef llifogydd unwaith eto yn ystod haf 2020. 

Dylai Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol adnabod y cymdogaethau hynny sydd mewn risg uchel o lifogydd neu wres eithafol, dan anfantais amgylcheddol, ac sydd â chyfran uchel o bobl fregus oddi mewn iddynt. Dylent flaenoriaethu gweithio gyda'r cymunedau hyn - ar ffurf gyfranogol megis cynulliadau neu reithgorau dinasyddion - i ddatblygu ac ariannu cynlluniau addasu ac atal hinsawdd cymunedol, gan gynnwys datrysiadau sy'n seiliedig ar natur.

Swyddi gwyrdd 

Mae'r economi ym mhob cwr o Gymru wedi dioddef oherwydd pandemig COVID-19. Bydd blaenoriaethu twf economi gwyrdd yn creu swyddi y mae galw mawr amdanynt, sydd yn yr un modd yn helpu'r rheiny a gollodd eu swyddi yn sgil y pandemig yn ogystal â chynyddu gwytnwch economaidd Cymru. 

Mae'r Sefydliad Materion Cymreig yn amcangyfrif y gellid creu dros 20,000 o swyddi drwy fuddsoddi mewn effeithiolrwydd ynni cartref ac uchafu'r potensial ynni adnewyddadwy sylweddol yng Nghymru. Yn ogystal, byddai gwaith yn cael ei greu drwy gryfhau'r grid trydan, storio ynni a rheoli ynni. 

Er y bydd y nifer o swyddi tanwydd ffosil a fydd yn cael eu colli yn isel iawn mewn cymhariaeth â photensial y swyddi newydd yn yr economi werdd, mae'n bwysig bod Llywodraeth Cymru yn blaenoriaethu hyfforddiant i staff yn y diwydiant tanwyddau ffosil er mwyn sicrhau trawsnewidiad teg i economi werdd nad yw'n gadael unrhyw un ar ôl.

Trafnidiaeth 

Trafnidiaeth yw'r sector problemus yng Nghymru o ran allyriadau carbon, gyda gostyngiad bach yn yr allyriadau ers 1990.  

Mae newid cadarnhaol ar gyfer cymunedau a'r hinsawdd yn bosibl os caiff safonau gwasanaeth cyffredinol eu sefydlu a chaiff trafnidiaeth gyhoeddus (bysiau, tramiau a threnau) ei chydlynu a'i rheoli. Dylai aneddiadau gwledig gael gwasanaeth gwarantedig bob awr yn rhedeg o 6am tan hanner nos, tra dylai aneddiadau trefol dwysach gael gwasanaeth gwarantedig bob 15 munud. O ystyried effaith ariannol COVID-19 ar drafnidiaeth gyhoeddus, rhaid i Lywodraeth Cymru gyflymu'r gwaith o fasnachfreintio bysiau. 

Lle mae angen ceir, er enghraifft mewn mannau gwledig iawn, dylid annog a chefnogi mentrau rhannu ceir, gan gynnwys gan gyflogwyr.  

Darllenwch “Polisi Trafnidiaeth Cymru sy'n addas i'r Argyfwng Hinsawdd”

Llygredd aer 

Mae oddeutu 2,000 o farwolaethau cynnar yng Nghymru bob blwyddyn oherwydd llygredd aer, gyda'r lefelau gwaethaf yn cael eu cofnodi yn y mannau tlotaf. Mae'r llywodraeth wedi ymrwymo i rwydwaith monitro llygredd aer cenedlaethol newydd erbyn mis Rhagfyr 2021 ac yn addo lleihau llygryddion aer i fod yn is na chanllawiau Sefydliad Iechyd y Byd, ond rhaid iddi nawr wneud yr ymrwymiad hwnnw yn gyfraith drwy gyflwyno Deddf Aer Glân i Gymru.  

Bydd cyflawni'r gostyngiadau hynny yn golygu newid o ddefnyddio ceir i drafnidiaeth gyhoeddus a theithio llesol, yn ogystal â gofyn am weithredu mewn rhai ardaloedd ar losgi coed domestig mewn tanau agored a stofiau llosgi coed aneffeithlon, ac arferion amaethyddol, yn ogystal ag allyriadau diwydiannol. 

Dylid gweithredu Parthau Aer Glân yn gyflym ym mannau sydd â llygredd uchel, gyda gweithredu targedig ar unwaith yng Nghaerdydd, Abertawe a Chasnewydd. 

Mannau gwyrdd a natur 

Mae mannau gwyrdd o ansawdd dda yn llesol i'r blaned – ond maent hefyd yn fanteisiol i'n llesiant corfforol a meddyliol. 

Bwyd a ffermio 

Mae ffermio yn hollbwysig i Gymru, yn ddiwylliannol ac economaidd. Mae'r rhan fwyaf o ffermwyr yn deall yr argyfwng hinsawdd ac ecolegol ac yn gwybod bod angen newid. Wedi dweud hynny, yn nifer o achosion nid yw'r arferion cyfredol yn ddigon cynaliadwy. Rhaid i Lywodraeth Cymru ymrwymo i strategaeth ffermio sy'n canolbwyntio ar gynnyrch o safon gan adfer natur a lleihau allyriadau carbon ac enciliad. Byddai ymrwymiad i gynnal y gwaharddiad ar gnydau GM yn ffurfio rhan o hyn. 

Rhaid i'r strategaeth gefnogi ffermwyr i bontio i ddulliau ffermio mwy cynaliadwy, yn ogystal â chefnogi amrywiad (er enghraifft, drwy gynyddu'r coed sy'n cael eu cynhyrchu yng Nghymru). 

Dylai pob caffaeliad cyhoeddus am fwyd flaenoriaethu prynu bwyd sydd wedi'i gynhyrchu yng Nghymru, a bodloni safonau bwyta'n iach sy'n gofyn gostyngiad sylweddol yn y cig a chynnyrch llaeth sy'n cael eu bwyta. Byddai sefydlu eco-label gwirfoddol yng Nghymru er mwyn pwysleisio cynnyrch sy'n gyfeillgar i'r amgylchedd yn helpu gyda hyn. 

Rhaid i Lywodraeth Cymru ddefnyddio'r Fframwaith Datblygu Cenedlaethol sydd i ddod i wneud Cymru mor ddeniadol â'r Alban ar gyfer ynni adnewyddadwy a storio mewn adeiladau newydd, a lobïo i sicrhau bod y rhwystrau yn cael eu goresgyn. Dylai strategaeth ddiwydiannol ynni adnewyddadwy Cymru fanteisio ar arbenigedd prifysgolion ac ar ddeinameg busnesau newydd, ac mae angen ymrwymiad gwleidyddol cryf arni hefyd i sicrhau ei bod yn llwyddo. 

Defnydd a gwastraff 

Mae Cymru ar y blaen i weddill y DU ym maes gwastraff ac ailgylchu ac yn ymfalchïo o gyflawni'r lefel ailgylchu trydydd gorau yn y byd. Ond mae lle i wella eto. Dylem ddod â'r nod diwastraff ymlaen o 2050 i 2030 a datblygu economi mwy cylchol.  

Er na all y llywodraeth reoli sut caiff cynhyrchion eu dylunio (na pa mor ailgylchadwy ydyn nhw), gallai ymgymryd â mesurau eraill i annog economi mwy cylchol a chyflawni'r nod diwastraff erbyn 2030 (yn hytrach na'r targed 2050 cyfredol). Mae'r rhain yn cynnwys: